What a fool beliefs is een hit van de Doobie Brothers uit 1979. In het refrein zingt de gekwelde zanger ‘But what a fool believes… He sees no wise man has the power to reason away what seems….’. Vrij vertaald ‘er is geen verstandig mens die de macht heeft om te laten zien wat er werkelijk aan de hand is’. In het lied gaat het om een getormenteerde ziel die blijft hangen in zijn liefde voor een vrouw, die op haar beurt hem meewarig vast ziet houden aan het moment dat hij nog wel zeker was van haar liefde. In zijn werkelijkheid blijft hij in haar liefde geloven, ondanks bewijzen voor het tegendeel. Alle signalen die hem van het tegendeel kunnen overtuigen, worden genegeerd. Hij filtert als het ware de informatie en kleurt ze zodanig in dat deze in zijn beeld van haar liefde voor hem passen.
Dat filteren van informatie en alleen die informatie accepteren die in het plaatje past, zien we tegenwoordig heel veel in de wereld om ons heen gebeuren. We worden overvoerd met nieuws. Via de officiële (krant, radio, t.v.) en de sociale media. Het probleem is echter dat wat nieuws lijkt te zijn, dit niet altijd is. Nepnieuws bereikt ons in groten getale en wordt door menigeen omarmd zonder zich af te vragen of deze informatie wel juist is. Ieder nieuws dat aansluit bij de opvattingen die men heeft, wordt gebruikt als een bevestiging ervan. Helaas moet ik constateren dat ook bepaalde politici weinig of niet kritisch met het nieuws omgaan.
Laat ik een recent voorbeeld geven. Een Nederlandse jongen molesteert een leeftijdgenoot die op krukken loopt. De video van dit incident wordt van een onderschrift voorzien, dat de werkelijkheid geweld aandoet. Er wordt namelijk gesuggereerd dat de dader een moslimachtergrond heeft. De video met de verkeerde toelichting wordt gedeeld door mensen die de waarheid van de mededeling klakkeloos overnemen. Waaronder Trump, president van de VS, die de video deelt met zijn volgers. Als dan door zowel de Nederlandse als de Britse overheid hiertegen bezwaar gemaakt wordt, is de reactie van de president een vorm van terugslaan naar Brittannië: Theresa May moet zich eerder zorgen maken over de moslimterreur in haar eigen land. In Trumps wereldbeeld is iedere moslim in potentie een gevaar. Dat iedere bezitter van een wapen in de VS een groter gevaar is met meer doden tot gevolg dan een terreuraanslag, past niet in dat wereldbeeld. Dat het filmpje foutieve informatie bevat, is niet aan de orde. Het bevestigt wat bepaalde mensen denken, waaronder Trump en dus is het juist.
Ook al probeer je met een gezonde kritische blik het nieuws te volgen, dan nog is het lastig om juiste informatie van niet-juiste te onderscheiden. Informatie die tot je komt, kan gemanipuleerd zijn, maar hoe weet je dit? Kun je afgaan op de bron waar het nieuws vandaan komt? Je zou denken van wel, maar het tegendeel bleek afgelopen week. De uitkomsten die het WODC (Het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatie Centrum van het ministerie van Justitie en Veiligheid) over een onderzoek naar softdrugs aan de leden van de Tweede Kamer gemeld had, bleken aangepast te zijn in de richting die toenmalig minister Opstelten welgevallig was. Als informatie van de overheid al niet te vertrouwen is, wie moet je dan nog geloven? Ook journalisten van de landelijke dagbladen hebben met dit probleem te maken. Een aantal kranten is er dan ook toe overgegaan om voor factcheckers te kiezen. Nieuws moet dubbel gecheckt worden.
Je kunt je echter afvragen of dit scheiden van juiste en niet-juiste informatie effect heeft. Zitten we niet allemaal vast in ons eigen wereldbeeld? Een beeld dat gevoed is door opvoeding, onderwijs en wat we zien en lezen? Geeft het ons ook niet een veilig gevoel dat ons wereldbeeld door anderen gedeeld wordt, dat het onwankelbaar lijkt? Is het niet ons houvast? Waar zou Trump zijn als hij zijn wereldbeeld loslaat? Verliest hij dan niet het mandaat van zijn kiezers, die hem net om die reden hebben gekozen? Is dit onwrikbaar vasthouden aan een bepaald wereldbeeld niet de werkelijke reden waarom nepnieuws ons overspoelt? Waarom we niet al te snel kritisch informatie benaderen, die op ons afkomt. Met andere woorden wij zijn soms zelf ook the fool who beliefs despite the wise man.
Hans van Oosterbosch